‘Mob’ kelimesi kalabalık, çete, halk tabakası, ayaktakımı vb. anlamlara gelir. Genel olarak yasa dışı şiddet uygulayan düzensiz ve kararsız bir kalabalığı ifade eder. İş ortamında uygulanan ‘Mobbing‘ ise, araştırmalara göre dünyadaki ve ülkemizdeki çalışan kadınların yüzde 60’ının, erkeklerin de yüzde 40’ının maruz kaldığı bir ‘İş yerinde psikolojik terör‘ uygulamasıdır. Mobbingin amacı, ‘Kurban’ olarak seçilen kişinin yaptığı işten, bulunduğu pozisyondan, bazen hatta iş hayatından dışlanmasını, ihraç edilmesini sağlamaktır.
‘Psikolojik yıldırma‘ olarak da tanımlanabilecek olan mobbing üstlerle üstler, astlarla astlar veya üstlerle astlar arasında yaşanabilir. Üstlerin astlara mobbing yapması, hukuksal – sosyal yaptırımları maalesef daha az olan ve sıklıkla rastlanan bir durumdur.
Erk sahibi olan kişi elindeki erki kötü kullanması durumunda zarar görmez, en azından kolayca zarar görmez; çünkü elinde bedel ödemesini zorlaştıran, öteleyen bir güç vardır. Daha güçsüz konumda olan kişinin onunla mücadeleye girip kazanması çok zor, hatta bazen imkansızdır. Bu yüzden yaptıkları pasif bir kabul görür.
Mobbing genellikle şu şekilde gerçekleşir: Bir kişi, iş yerindeki diğer insanları, kendi rızalarıyla veya bir şekilde zorlayarak kendi etrafında toplar. Bu grup, seçilmiş olan kişiye karşı imalarda bulunur, onunla alay eder, itibarının düşmesini sağlamaya çalışırlar. Kötü niyetli davranışlarıyla kişiyi hırpalayıp güçsüzleştirmeye uğraşırlar.
Bu davranışta genellikle saldırılan kişinin yaşı, cinsiyeti, uyruğu, fiziksel engeli, hamilelik vb. özel bir durumuna yönelik belirgin bir ayrımcılık söz konusu değildir. Ama mobbing yapılırken bu gibi durum ve özellikler de kullanılır. Amaç kişinin iş yaşamından dışlanmasını sağlamaktır ve amaca ulaşmak için ona yönelik pasif ve aktif saldırılar yapılır.
Pasif saldırganlarla baş etmek daha zordur, zira bu kişiler kötü davranışlarını maskelemek için aralara nazik davranışlar da serpiştirirler.
Bu kötü niyetli eylemler bazen 1 tek kişi, bazen birkaç kişi tarafından örgütlenir. Kişinin çalıştığı kuruluş bu bilinçli, kasıtlı saldırıları sona erdirmeyebilir; hatta bazen sürece dahil bile olabilir. Bu durumda kurbanın çaresizliği daha da artar.
Mobbing sistemli bir çalışmadır; saldırıya maruz kalan kişiyi savunmasız ve yardım alamaz hale getirir. Uzun bir süre boyunca ve sıklıkla tekrarlanan eylemlerin sonucunda kişi bazen kendi isteğiyle, bazen de başka çaresi kalmadığı için istifa eder. Bazen de kovulur veya erken yaşta emekli olmak zorunda kalır.
Ayrıca, dikkatle hayata geçirilen senaryolar sayesinde kurbanın hatalı davranışlarda bulunmuş veya kendi çukurunu kazmış biri gibi görünmesi de sağlanır.
Mobbing sinsi ve yavaş bir şekilde başlar. Birinci aşaması çoğunlukla henüz mobbing olmayan, fakat mobbinge dönüşme potansiyeli olan kritik bir olay, bir anlaşmazlıktır. Büyük bir hızla ilerler; kişiyi rahatsız eden, ona acı veren davranışlar art arda gelir ve geri dönülmez noktaya erişmesi çok uzun sürmez.
Şiddeti giderek artan sıkıntılara, sosyal sorunlara ve hastalıklara maruz kalan mobbing kurbanı bazı durumlarda ciddi bir hastalığa yakalanabilir, hatta intihar etmeyi düşünecek hale gelebilir.
İsveç asıllı profesör Heinz Leymann tarafından işyerlerinde ‘Zor’ olarak tanımlanan bazı kişiler üzerinde yapılan bir araştırmanın sonucu enteresandır: Leymann bu insanların bu sıfatla damgalanmalarının aksi, birlikte çalışılması zor, kişiliklerinde bir bozukluk olan kişiler olmalarıyla ilgisi olmadığını; işyerinin yapısı ve kültürünün onları bu şekilde tanımlanacak insanlar haline getirdiğini tespit etmiştir.
Profesör Leymann, yaptığı çalışmaların sonucunda, 5 gruba böldüğü 45 farklı mobbing davranışı tanımlamıştır. Bunları özetlemeye çalıştım:
Kişinin kendini göstermesini ve iletişim kurmasını engelleyen mobbing davranışları:
– Üstünüz, meslektaşlarınız veya mesai arkadaşlarınız sizin kendinizi gösterme olanaklarınızı kısıtlarlar.
– Sözlü ve yazılı tehditler alırsınız.
– Sözünüz devamlı olarak kesilir, kendinizi ifade etmeniz engellenir.
– Yaptığınız iş ve / veya veya özel hayatınız sürekli olarak eleştirilir.
– Başkaları sizi yüksek sesle azarlar, bazen de bağırırlar.
– Rahatsız edici telefonlar alırsınız.
Sosyal ilişkileri engelleyen mobbing davranışları:
– Çalışma ortamınızın neredeyse yalıtılır, size çalışmanız için diğer çalışanlardan ayrılmış bir alan verilir.
– İnsanlar size yokmuşsunuz gibi davranırlar.
– Etrafınızdaki insanların sizinle konuşamazlar, meslektaşlarınıza bu konuda yasak getirilir.
– Başkalarına ulaşmanızın engellenir, çalışma saatlerinizi kimseyle konuşamadan geçirmek durumunda kalırsınız.
İtibar zedelemeye yönelik mobbing davranışları:
– İnsanlar dini ve siyasi görüşünüzü, özel hayatınızı, milliyetinizi alay konusu yaparlar. Bir özrünüz varsa bununla alay ederler.
– Cinsel imalara maruz kalırsınız.
– İnsanlar arkanızdan kötü şeyler söylerler, hakkınızda söylentiler çıkarırlar.
– Size akıl hastası imişsiniz gibi muamele eder, psikolojik değerlendirmeden geçmeniz gerektiğini söylerler.
– Çevrenizdekiler sizi gülünç durumlara düşürmeye çalışır; bunu sağlamak için bazen davranışlarınızı, yürüyüşünüzü, sesinizi taklit ederler. Size alçaltıcı isimler takarlar.
– Kendinize duyduğunuz güveni sarsacak bir iş yapmak zorunda bırakılırsınız.
– Gösterdiğiniz çabalar takdir edilmez, tersine onlardan küçümseyen sözlerle söz edilir.
– Aldığınız kararlar sürekli sorgulanır.
Yaşam kalitesine ve mesleki duruma yönelik mobbing davranışları:
– Size kapasitenizin altında, yeteneklerinizi kullanmanızı gerektirmeyen ve dolayısıyla onları göstermenize olanak vermeyen, anlamsız, öz güveninizi olumsuz etkileyecek işler verilir.
– Evinize, iş yerinize, çalışma ortamınıza zarar verilir. Mali yükünüzü arttıracak, sizi ekstra harcamalar yapmak zorunda bırakacak genel zararlar görmeniz sağlanır.
– Sahip olduğunuz niteliklerin dışında, itibarınızı düşürecek işler yapmak durumunda kalırsınız.
– İşiniz devamlı değiştirilir. Yapmanızı istedikleri işleri sizden geri alırlar ve kendinize yeni bir iş yaratmanızı önlerler.
Doğrudan kişinin sağlığına yönelik mobbing davranışları:
– Fiziksel şiddete uğrama tehditleri alırsınız. Bu tehdit bir oranda gerçekleşir; size, gözünüzü korkutmak amacıyla, hafif seviyede şiddet uygulanır.
– Doğrudan cinsel tacize maruz kalırsınız.
– Fiziksel olarak gücünüzü aşan, ağır işler yapmak zorunda bırakılırsınız.
– Fiziksel zarar görürsünüz.
