Yazıya ‘Gölge öğretmen nedir?’ sorusunun cevabıyla başlayayım, ondan sonrası akıp gider. Gölge öğretmen; öğrenmek, grupla beraber hareket etmek, günlük işlerini yapmak gibi konularda yaşıtlarının gerisinde olan çocukları gözlemleyen, bu durumdaki çocukların hayatını ve aktivitelerini organize eden kişidir. Sorumluluğunu üstlendiği çocuğu ihtiyaca ev, okul, sınıf ortamlarında takip eder; gerekirse çocukla beraber derslere girer, ona hayattan soyutlanmaması, uyum sağlaması yönünde yardımcı olur, yanlış veya eksik yaptığı günlük işleri hatırlatır. Cinsiyetine göre gölge abla veya gölge abi olarak da anılan gölge öğretmenin günlük bakımını ve işlerini yapmakta zorlanan, sosyal ilişkiler kurmakta zorlanan, farklı seviyelerde öğrenme güçlüğü çeken çocukların hayatında çok önemli bir rolü vardır. Otizmli çocuklar gölge öğretmenin yardım ve desteğiyle zaman içerisinde bazı sorunlarının üstesinden gelebilirler.
Gölge Öğretmenin Görevleri Nelerdir?
Gölge öğretmenin görevleri ilgileneceği çocuğun durumuna, ihtiyaçlarının derecesine göre değişiyor. Otistik bir çocuğun günlük bakımını tam olarak yapamamak, dikkat dağınıklığı, kavrama zorluğu, başkalarıyla iletişim kuramamak, sınıf arkadaşlarının gerisinde kalmak ve onlarla ilişki kuramamak gibi sorunları oluyor; gölge öğretmenin sorumlulukları da çocuğun sorunlarına göre şekilleniyor. Tespitlerini aileye, okul yetkililerine ve uzmanlara da aktaran gölge öğretmenler farklı derecelerde zihinsel ve davranışsal sorunları olan çocukların problemlerinin azalmasını veya ortadan kalkmasını sağlamaya çalışıyorlar. Aynı zamanda bu çocukların bağımsızlaşmasına da yardımcı oluyorlar tabii. Amaç çocuğun yardıma ihtiyacı olan konularda yetkin hale gelmesini, desteğe ihtiyaç duymayan veya daha az duyan bir hale gelmesini sağlamak; ona kendi kendini yönetmeyi öğretmek. Gölge öğretmen çocuğu bilgilendiriyor, ona unuttuğu şeyleri hatırlatıyor, iletişim becerilerinin gelişmesini ve sosyalleşmesini sağlamaya çalışıyor, onu kendisine verebileceği ve dışarıdan gelebilecek zararlardan koruyor ve çocuğun zaman içerisinde bunların hepsi veya bir kısmı için yardıma ihtiyaç duymayacak hale gelmesini sağlamaya çalışıyor.
Otizmli Çocuklar ve Aileleri Ne Gibi Sorunlar Yaşıyorlar?
Ülkemizin batısında yaşayan otizmli çocuklar gidecek okul bulmakta çok zorluk çekmiyorlar artık fakat okulların sayısının artması veya bu çocukların eğitimi için mükemmel bir mevzuat hazırlanması sorunun çözülmesi için yeterli olmuyor. Mevzuat ne kadar şahane olursa olsun, teoride öngörüldüğü şekilde uygulanmazsa pek bir anlamı olmaz, değil mi? İnsanların yaşadığı tecrübeler Türkiye’deki okulların yönetici ve öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimi konusunda yeterli olmadıklarını ortaya koyuyor. Her okulun sınıfta ayrı bir gölge öğretmen olmasını istememesi veya sınıf öğretmeninin bundan hoşlanmaması gibi sorunlar yaşanıyor. Otistik çocukların bazıları kimi açılardan yetersizken bazı konularda çok yetenekli olabiliyorlar ama veliler mevcut eğitim sistemi içerisinde bu yetenekleri değerlendirip geliştirmenin bir yolunu bulamayabiliyorlar. Özel alt sınıf uygulaması ve kaynaştırma eğitimi, gerektiği şekilde uygulandığı takdirde çok faydalı uygulamalar; fakat çoğu okulda bunların gerekleri tam olarak uygulanmıyor. Otistik çocuk için bireysel eğitim planı uygulanması gerekirken bu yapılmıyor, bazı okullarda çocuklar özel eğitim öğretmenliği yapma vasfı olmayan öğretmenlerin eline bırakılıyorlar ve buna benzer birçok sorun yaşanıyor. Engelli çocukların anne babaları okullar açılacağı zaman diğer anne babalardan farklı bir durumda oluyorlar, daha başka endişeleri oluyor. Kaynaştırma eğimi almamış olan, engelli bir çocukla ilk defa muhatap olmak durumunda kalan sınıf öğretmenleri nasıl davranacaklarını bilmiyorlar; engelli öğrenciler sınıfta bir problem oluşturabiliyor, bazen sınıftaki otistik çocuklarla kimse ilgilenmiyor, onların bir şeyler öğrenmesi değil sorun çıkarmaması ön planda tutuluyor vesaire.
Gölge öğretmen engelli bir çocuğa sahip olan aileler için çok önemli bir birey gerçekten. Ailelerin bu konuda çektiği zorlukları okurken etkileniyor insan. Bazı anne babalar çocuklarının bir şeyler öğrenmesinin önemsenmediğini, onlara ‘Bir köşede otursun, sorun yaratmasın yeter’ şeklinde bakıldığını düşünüyorlar. Bu gerçekten zor bir durum; empati kurmaya, anlamaya çalışmak lazım. Maddi olanakları olup da çocuğuna özel eğitim desteği sağlayabilen ailelerin çocukları daha şanslı, bu şansa sahip olmayanlar ise ciddi sıkıntılar yaşayabiliyorlar. Okulların konuya yaklaşımı, engelli çocuklara eğitim verebilecek nitelikte öğretmenler bulundurup bulundurmamaları, engelli olmayan öğrencilerin ebeveynlerinin olumsuz yaklaşımları, engelli çocukların ailelerin taciz edilmesi, engelli çocukların başka bir sınıfa naklinin veya okuldan atılmasının sağlanmaya çalışılması; bu tarz şeyler yaşanıyor. Otizmli çocukların velileri çocuklarının bu durumda olmayan yaşıtlarıyla beraber eğitim görmesinin onların gelişimi yönünden faydalı olacağını umut ederken, sorunsuz çocukların velileri bu beraberlikten hoşlanmıyor. İki tarafın da haklı ve haksız olduğu noktalar vardır belki ama toplumun çocuklarının engelli, farklı, sorunlu bireylere tahammülü olmayan kişiler olarak yetişmeleri güzel bir şey olmaz. Bu durumda; yarın bir engelli çocuk dünyaya getirdiğinizde veya torununuz engelli doğduğunda siz de aynı dışlanmaya, aynı sıkıntılara maruz kalırsınız. Bunun böyle olmasını engelleyecek bir sistem oturtulması gerekir, de mi?
Gölge Öğretmenler Engelli Çocuklar İçin Çok Önemli
Engelli çocukların bir çoğunun kaynaştırma eğitimine tek başlarına uyum göstermeleri söz konusu değil, bu eğitimden maksimum faydayı sağlamak için yanlarından bir destekçi olması gerekiyor. Ülkemizde uzun bir geçmişi olmayan bu sistem yurt dışındaki birçok ülkede yıllardır uygulanıyor ve galiba o ülkelerde devlet de olaya ciddi destek veriyor. Çocuğun her şeyiyle ilgilenen gölge öğretmenin varlığı onun öğrenme sürecini hızlandırır, hayatını kolaylaştırırken anne babaların da içi daha bir rahat ediyor. Gölge öğretmen ismi bu koşullarda öğretmenin çocuğun gerçekten de gölgesi gibi olmasından geliyor; ellerini yıkarken yanında bulunup ona suyu kapatmasını hatırlatıyor çocuğa gölge öğretmeni mesela, veya ödevlerini yapmaya başlamasını sağlıyor ya da onları tamamlamasını. Otistik çocuklar bazı günlük ve basit şeyleri bilmiyor, unutabiliyor veya yarım bırakabiliyorlar, o yüzden böyle bir desteğe ihtiyaçları oluyor. Çocuk akranlarıyla kendiliğinden ilişki kuramıyorsa öğretmeni ona bunun için yol gösteriyor, öğretiyor, cesaret veriyor.
Ülkemizin gölge öğretmenleri genelde şu bölümlerde okuyan veya mezun olan bireylerden oluşuyor: Liselerin Eğitim ve Çocuk Gelişimi bölümleri, üniversitelerin Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, Psikoloji, Okul Öncesi Öğretmenliği gibi bölümleri. Bazı psikolojik danışma merkezleri lise, ön lisans ve lisans düzeyinde çocuk gelişimi eğitimi almış olan bireyler için seminerler veya eğitimler düzenleyerek gölge öğretmenlik sertifikası veriyorlar.
Davranış sorunları yaşayan, yaşıtlarından şu veya bu açıdan, şu veya bu derecede farklı olan çocuklar iyi bir gölge öğretmenden aldıkları eğitimle açığı biraz olsun kapatabiliyorlar. Hayat destek almadan katılamayacak, uyum sağlayamayacak olan masum çocukların hayatını kolaylaştırmaya yönelik olan, sınıf öğretmenlerinin yükünün hafiflemesini de sağlayan bu alan geleceğin meslekleri arasında yer alacak gibi görünüyor. Almalı da galiba, anlamı ve önemi büyük çünkü. Çeşitli zihinsel engeller yüzünden sorun yaşayan çocukların oranını bilmiyorum ama eminim hepimizin çevresinde böyle bir sorunu olan aileler vardır. Benim aklıma hemen 2 tane geldi mesela. Bunun çok nadir yaşanan bir durum olduğunu sanmıyorum.
Engelli çocukların bazen insana itici gelecek, rahatsız edici, hatta saldırgan davranışları olabilir; ama o çocuklar bundan sorumlu değiller. Bir şekilde kabul görmeleri lazım, itilmemeleri lazım, olabildiğince uyumlu olmalarının sağlanması lazım. Şu veya bu seviyede bir öğrenme kapasitesi olanlara, öğrenebilecekleri her şeyin öğretilmesi lazım. Ailelerin parası olmayabilir, bilgisi olmayabilir, eğitimsiz anne babalar vardır, şudur budur; böyle bir konuda devlet desteği zorunlu görünüyor. Bir sınıf öğretmeni ne kadar profesyonel, ne kadar eğitimli olursa olsun; hatta üstüne bir de gayet iyi niyetli, sabırlı ve vicdanlı olsun; sorunlu bir çocuğa veya çocuklara ayıracak zamanı ve enerjisi olmayacaktır herhalde. Otizm vb. sorunları olmayan çocuklarla ilgilenmek, onlara eğitim vermek gayet ciddi ve önemli bir iştir; buna bir de sorunlu çocuklarla ilgilenmeyi ekleyin? İnsan istese, önem verse bile mümkün olmaz; gölge öğretmenin önemi bu noktada ortaya çıkıyor işte, bazı çocuklara bire bir ilgi lazım.
