Güneş çarpması, aşırı sıcakların insan vücudunun ısı dengesini ayarlayan mekanizmaları bozmasına denir ve karşı önlem almak çok önemlidir çünkü kalıcı zararlara ve hatta ölüme bile sebep olabilmektedir.
Bir yaz hastalığı olan güneş çarpması uzun süre kızgın güneşe maruz kalan kişilerde ve özellikle de çocuklarda sık görülür. Dayanılmaz baş ağrısı, mide bulantısı, istifra ve yüksek ateşle karşılaşıldığında yapılacak ilk iş kişinin serin yere geçirilmesi, buz torbasıyla başının soğutulması, üstünde vücudunu sıkan giysiler varsa onların çıkarılmasıdır. Eğer ateş çok yüksekse bir soğuk suyla ıslatılmış çarşafla hastanın vücudu sarılmalı, hasta açık havaya çıkarılmalı ve içerisi serin bir ambulansla hastaneye götürülmesi gerekir. Baş ve kasık tarafına kompres uygulanması hastanın vücut ısısının düşmesini sağlar.
Hastalık güneş ışığına aşırı maruz kalanlarda sık görülse de bazen makine dairesi, çelik tezgahları gibi kapalı mekanlarda çalışan kişilerde de görülür. Bu sebeple hastalığa doktorlar sıcak çarpması teriminin daha uygun olduğunu söylerler. Çarpma vücudun aşırı sıcaklığa verdiği bir tepkidir. Ancak güneş ışığına maruz kalan bölge anlık sıcaklıktan daha fazla etkilenir ve o bölgede sıcak çarpması görülme olasılığı artar. Özellikle baş bölgesini güneşin direkt ışınlarından korumak hayati derecede önemlidir.
Güneş Çarpmasının Nedenleri
Vücutta ısı kaybetmeye yarayan iki mekanizma bulunur. Bunlardan birincisi, damarların genişlemesiyle deriye giden kan miktarının ve bununla birlikte deri yüzeyindeki ısı kaybı miktarının artmasıdır. İkincisi ise ter bezlerinin deride salgıladığı terin buharlaşarak vücudun ısı yitirmesine yol açmasıdır. Güneş çarpması veya doktorların deyimiyle sıcak çarpması durumunda önemli olan termometrede görünen sıcaklık derecesi değildir. Mesela, havanın çok nemli olması terin çabucak buharlaşmasını engelleyerek ısı kaybını zorlaştırır. Bu durum da sıcak çarpmasının nedenleri arasındadır.
Ayrıca terleyerek vücuttaki tuz ve suyun aşırı yitirilmesi de sıcak yorgunluğu denen durumu ortaya çıkarabilir. Bu durum kontrol altında tutulmazsa vücut ısısını ayarlayan mekanizmaların çökmesine kadar giden bir süreç başlatabilir. İnsan vücudu zamanla sıcağa uyum sağlar ve tuz kaybını minimuma indirir. Ancak çocuklar ve yaşlılarda vücut ısısını ayarlayan mekanizmalar yetersiz kaldığından bu kişiler sıcak çarpmalarından daha fazla etkilenirler. Sıcak çarpması riski; sıcak havalarda kat kat giyinen yaşlılar, sıcağa alışık olmayan, kilolu kişiler, ateşli hastalık geçirenler, çok fazla alkol tüketenler için daha yüksektir.
Güneş Çarpması Durumunda Alınacak Önlemler
Çocuklar İçin Önlemler
-Saat 10:00 ile 15:00 arası saatler güneş ışınlarının en yoğun, en tehlikeli olduğu saatlerdir. Çocuğunuzun bu zaman aralığında direkt güneş ışığına maruz kalmasına engel olmalısınız..
-Çocuğunuzu gölge kuralına göre dışarı çıkarabilirsiniz. Kural şu: Gölgenizin kendinizden ufak olması dışarı çıkmamanız gerektiği anlamına geliyor.
-Şapka ve uzun kollu tişört giymek güneş ışınlarının direkt vücuda temas etmemesini sağlar.
-Bebeğiniz 6 aylıktan küçükse ona koruyucu krem sürmeyin. Bunun yerine koruyucu elbise ve gölgeliği olan bebek arabası kullanın ve mümkün olduğunca gölgede kalmasına özen gösterin.
-Eğer çocuğunuz suya girecekse koruyucu ürün kullanabilirsiniz. En az 15 faktörlü UVA ve UVB’ye karşı etkin koruyucu ürünler kullanın. Bu ürünleri güneşe maruz kalmadan yarım saat önce ve eğer suda fazla kalacaksa ara sıra uygulayın.
-Yine UVA ve UVB’ye karşı yüzde 100 koruma sağlayan kenarları kapalı güneş gözlüğü kullanın. Seyyar satıcıların sattığı aşırı ucuz güneş gözlüklerini asla kullanmayın. Gözlüksüz gezmek o gözlükleri takmaktan daha mantıklıdır.
-Çocuğunuzun cildini arada bir muayene ettirmekte de fayda vardır.
Güneş Çarpmasının Belirtileri
41 dereceden daha yüksek ateş, terlemede sorun yaşama ve insanı komaya kadar götüren sinir sistemi bozulmasıdır. Uyumsuzluklar ve baş ağrıları, ruhsal dengenin bozulması, sersemleme ve yürürken zorlanma bu belirtilerle birlikte görülebilir. Ayrıca bilinç kaybı yaşanması da söz konusu olabilir.
Sıcak çarpması ilerlediğinde çok tehlikeli bir hal alır ve tedavi edildiğinde bile ölüm oranları yüksektir. İyileşen kişilerde de sinir sistemi kalıcı bir hasar görebilir. Bütün önemli hastalıklarda olduğu gibi, zamanında müdahale ve erken teşhis durumunda iyileşme şansı daha yüksektir.
Yapılması Gerekenler
-Kişiyi güneş ışınından uzaklaştırmak, gölge bir yere nakletmek önceliklidir.
-Hastanın vücudunu bir şekilde soğutmak – vücut sıcaklığı 38-39 dereceye inene kadar soğutma devam etmeli.
-Eğer hastanın bilinç ve davranışlarında anormallik yoksa içecek soğuk bir şeyler verilmeli. (Bu içeceklerin alkol ve kafein içermemesi gerekiyor.) Bilinç ve davranışlarında anormallik varsa içecek bir şeyler vermek hastanın boğulmasına sebep olabilir.
-Kusma varsa yüzükoyun yatırılarak kolaylaştırılmalı.
Belirtiler fark edildiği anda tıbbi yardım çağrılmalı ve ateşin düşmesi sağlanmalıdır. Ancak ateşin birden aşırı düşmesi hastanın dolaşım şokuna girmesine sebep olabileceğinden bunu dikkatle yapmak gerekir.
Güneş çarpması daha çok dikkatsizlik nedeniyle oluşur. Özellikle yaz sıcaklarında insanların bronzlaşma merakı, telafisi zor sorunlara sebep olabilir. Tez zamanda yanık bir teni olmasını isteyen çoğu insan çok uzun süre güneş altında kalıp çarpmanın yanı sıra yanıklara bile sebep olabiliyorlar. Bu yüzden vücudu güneşe yavaş yavaş, özellikle başlangıçta kısa sürelerle güneşlenerek alıştırmak ve aşırıya kaçmamak sağlık açısından en mantıklı yoldur. Güneşin en yakıcı olduğu saatlerde zorunlu olmadıkça dışarı çıkmaktan kaçınmak da son derecede önemlidir. Önce sağlığınızı kollayın; daha iyi, daha esmer, daha yanmış ve havalı görünmek için kendinize zarar vermeyin.
